kooldruk
Naast gomdruk is de kooldruk een van de meest houdbare druktechnieken. In een fotoarchief met negentiende eeuws materiaal springen de kooldrukken er nog uit alsof ze gisteren zijn gemaakt.
zerochrome
Bij de kooldruk wordt een dikke laag gepigmenteerde gelatine op een vel papier of kunststof aangebracht. Oorspronkelijk met een di-chromaat oplossing, en hier vanaf 2018 met het het ‘groenere’ diazidostilbene wordt het pigmentpapier lichtgevoelig gemaakt.
overdracht
Het lichtgevoelige materiaal wordt belicht in contact met een negatief. Daarna brengen we het pigmentpapier onder water in contact met een nieuwe drager. Dat is, bij de kooldruk met enkele overdracht, de definitieve drager: een vel papier. Of het kan een vel polyester zijn dat als tijdelijke drager dient. In beide gevallen wordt de sandwich enige tijd samengehouden en daarna voorzichting in warm water gespoeld. De drager van het pigmentpapier komt daarbij los van het, op het andere vel, overgedragen beeld en wordt weggenomen. Na verdere spoeling in warm water wordt het beeld in koud water gehard.
meer lagen
Als de kooldruk op een tijdelijke drager zit kunnen er extra lagen worden toegevoegd. Op die manier kan er ook in kleur worden gedrukt. Uiteindelijk wordt de druk vanaf de tijdelijke drager weer overgebracht op een definitieve drager. Dit heet kooldruk met dubbele overdracht.
carbon
De naam kooldruk (carbonprint) komt van het gebruikte pigment kool- of lampenzwart, in het engels carbon black. Doordat de schaduwparijen in een kooldruk dikker zijn dan de lichte partijen heeft een kooldruk een heel kenmerkend beeldreliëf. Uiteraard hoeven we ons niet te beberken bij de keuze van pigment en kleur tot dit carbon black.
Kooldrukartikel in KM.
In nummer 70 van het blad KM Kunstenaarsmaterialen is een workshop kooldruk in de vorm van beeldverhaal opgenomen. Een pdf kunt u hier downloaden.
workshop
De kooldrukworkshop bestaat uit twee delen. U kunt naar keuze beide delen samen volgen of alleen het eerste deel over het drukken zelf. Prijzen vind u hier. Regelmatig wordt de workshop ook in drie aaneengesloten dagen gegeven. Deel één en deel twee, zijn dan samengevoegd. Deel één op vrijdag en zaterdag, deel twee op zondag.
Deel 1
kooldruk – de print weekend
De nadruk ligt in dit weekend op het drukken zelf. Voor mensen die hands on, willen kennis maken met de techniek. Behandeld worden:
- het voorbereiden, lichtgevoelig maken en belichten van pigmentpapier
- overdracht op de drager
- spoelen, ophelderen en drogen
Deel 2
kooldruk – het materiaal eendaagse workshop op zaterdag
Bestemd voor mensen die ‘kooldruk – de print’ hebben gevolgd en nu precies willen weten hoe je het materiaal waarmee je drukt zelf kunt maken.
De workshop behandelt alle voorbereidende stappen van het proces: pigment-papier gieten, overdracht-papier coaten, negatiefcallibratie, testprints maken.
Warme gepigmenteerde gelatine wordt gegoten op een drager. Dit is na droging het pigmentpapier waarmee gedrukt wordt.
Spoelen van het pigmentpapier dat, na belichting, kort in koud water is geweest en daarna een half uur in contact heeft gelegen met de nieuwe drager
Gelatine met pigment spoelt uit in warm water. Op plaatsen waar de belichting actief was blijft de gelatine zitten en wordt het beeld zichtbaar.
Volledig gespoelde kooldruk (beeld workshop Erwin Olaf 2011)
Reliëf in een natte kooldruk (workshop kooldruk)
Reliëf in een droge kooldruk (detail, Erwin Olaf, workshop 2011)
Aan de randen geplakte kooldrukken, staan te drogen in het atelier (Erwin Olaf – Joods – 2013)
Deze serie was in januari 2014 te zien in het Stadsarchief, in Amsterdam en behoord tot de collectie van het archief.
Net gespoelde kleurenkooldrukken in het atelier (Kees Brandenburg – testprints zerochrome procedé – 2012)
* * *